Ik kom uit een echt onderwijsgezin. Mijn beide ouders zijn al hun leven lang als docent actief. Mijn moeder in het basisonderwijs en mijn vader doceert natuurkunde. Hoewel ik zelf altijd geroepen heb niet te willen gaan doceren, geef ik tegenwoordig dagelijks cursus en training in akoestiek en naadloze plafonds. De natuurkundige kant van geluid? Die heb ik van jongs af aan van mijn vader meegekregen.
Een uitnodiging van school
Mijn kinderen gaan natuurlijk ook naar school en zo nu en dan word je als ouder uitgenodigd voor het een en ander. Zodoende kom ik zo af en toe nog weleens op school. Recent werden wij als ouders uitgenodigd voor een informatieavond. Ik besloot hier aan deel te nemen en kwam om 19:00 uur de centrale hal van het grote schoolcomplex binnen. Dit vind ik altijd het meest vervelende gedeelte. In de hal staat een koffietafel en daar wachten een paar honderd ouders al druk in gesprek op het moment dat we de zaal in mogen. Omdat de bijeenkomst pas om 19:15 zou beginnen, moet ik nog zeker een kwartier wachten. Zoals altijd krijgt de ruimte van mij een akoestische screening. Nergens ook maar iets van geluidsabsorptie of interieur te vinden in deze tunnel van steen, glas en beton. Nou ja, oké er staat één plant om de ruimte iets aan te kleden maar die bleek achteraf van plastic te zijn. Ik zie ouders die zich ergens proberen af te zonderen, omdat het geluid gewoon echt niet te verdragen is. Ik besluit om bij een paar ouders in een achteraf hoekje te gaan staan. Een van de ouders glimlacht en zegt “probeer je ook het kippenhok te ontwijken” Ik glimlach en knik. De man zegt aansluitend “Het lijkt wel of ze steeds harder gaan praten”. Ik voel een raakvlak en zeg: “Dat lijkt niet zo, dan doen ze ook. Dat noemen we het Lombard-effect”. Jawel, ik heb het voor elkaar. Ik mag uitleg geven.
Lombard-effect
Met het Lombard-effect wordt gerefereerd aan de gelijknamige Franse onderzoeker die hierover al in 1911 publiceerde. Het Lombard-effect is een fenomeen dat bij zoogdieren voorkomt. Het basisprincipe is niet zo ingewikkeld. In een ruimte met veel achtergrondlawaai of rumoer gaan mensen die zich verstaanbaar willen maken harder praten. Niet ongewoon, want ik betrap mezelf er ook steeds op. Sta je bijvoorbeeld met meerdere groepen mensen die gesprekken voeren, dan zal een andere groep nog harder gaan praten, waardoor de andere groep weer harder gaat praten enz. Het vreemde aan deze situatie is, is dat het onbekend is waarom mensen dit doen. Harder praten zorgt namelijk niet voor een betere spraakverstaanbaarheid. Er zijn wel de nodige ideeën en theorieën over te vinden.
Spraakverstaanbaarheid
Spraakverstaanbaarheid is een belangrijk aspect van akoestiek. Met spraakverstaanbaarheid bedoelen we de mate, waarin we ook daadwerkelijk verstaan wat er wordt gezegd. Een hard geluid is niet per definitie beter te begrijpen als een zacht geluid. Waarschijnlijk neemt men wel meer geluid waar, maar of het ook beter te begrijpen is? Dat is de vraag. Minstens zo belangrijk is wat er met het geluid gebeurt en 
onder welke omstandigheden. Iedereen kent wel de ervaring met een overvolle horecagelegenheid en een slechte akoestiek. Zodra je binnenkomt, word je ontvangen door een muur van geluid van druk pratende mensen en luide muziek. Aan de hoeveelheid geluid geen gebrek, maar hoeveel begrijpbare woorden halen we uit die muur? Dat zullen er aanzienlijk minder zijn. Soms zie je mensen zelfs in elkaars oor schreeuwen, met het resultaat dat je nog steeds niet te verstaan bent maar wel met een schorre stem en een piep in je oren naar buiten gaat. Slecht voor oren en voor je stem.
De rol van akoestiek
Akoestisch comfort is een belangrijke schakel met betrekking tot de spraakverstaanbaarheid en het Lombard-effect. In een prettig akoestisch klimaat is er aanzienlijk minder hinder van achtergrond geluid, rumoer en een toename in spraakverstaanbaarheid. Dit heeft als gevolg dat men minder gaat praten, beter verstaanbaar is en dus ook het Lombard-effect afneemt.
Akoestiek op school en het welzijn van de kinderen
Akoestisch comfort is voor ons als mensen van groot belang op het gebied van prestatie, motivatie, ontspanning, gezondheid en productiviteit. Zeker in ruimtes waar wij veel verblijven, waar veel van ons prestatievermogen wordt gevraagd en waar we ontspanning zoeken om tussentijds op te laden speelt akoestiek een essentiële rol. Als ik naar mijn eigen kinderen kijk, zijn al deze facetten op school van toepassing. Als leerling moet je presteren en wordt er veel gevraagd van je gevraagd op het gebied van concentratie en motivatie. Ziek of vermoeid zijn zorgen voor afwezigheid (fysiek of mentaal) en leidt tot inhaalwerk en dus nog meer prestatie. Tussentijds in de vastgelegde pauzes moeten de kinderen opladen om weer verder aan de slag te kunnen, tot in hoeverre dit lukt wordt mede bepaald door de akoestiek op deze plekken. Dit geldt trouwens niet alleen voor de leerlingen, maar ook voor de docenten die dagelijks in de omgeving werken en die een belangrijk aandeel hebben in de prestatie van de leerlingen. Ik ben ervan overtuigd dat als de akoestiek in alle scholen op orde zou zijn, dit een verrassend groot effect heeft op de algehele prestatie en het welzijn van kinderen en docenten in het onderwijs.
Om 19:20 uur wordt er aangekondigd dat we de aula binnen mogen. De man waarmee ik in gesprek was lacht en zegt: “Mocht je trouwens denken dat het hier een kippenhok is, wacht maar tot dat je in de aula komt”. Ik lach terug. Ik denk dat ik binnenkort maar eens een telefoontje waag naar de directie.